PREND BUZHALA
E kanë thënë moti poetët: shkrimi i
poezisë është mbijetim i vdekjes. Aty është trinia e shenjtë e poetit: shpirti,
jeta, vdekja. Aty është pema, simbol urtie, vdekjeje e dashurie si "pemë e
ndaluar". Kurse poeti Tahir Desku dëshiron të kapet mu tek motivet e kësaj
"peme të ndaluar", me të cilat u shoqërua gjithë jetën, krahas penës
e luftës, krahas sfidave të rënda në jetë për ta sfifuar mu vdekjen: “Kam
mundur të vdes/ bukur po vdes/ te ky shkëmb/ në këtë varg». Si ta bësh
sintezën e përvojës historike dhe sintezën e përvojës letrare në vetë aktin
poetik? Si t’i ngërthesh mbrenda vargut esencën e heroikes e të luftës
çlirimtare në ato çaste të rralla meditimi e vetmie të vjedhur, kur përreth
gjëmojnë armët; kur në çdo hap je i rrethuar prej vdekjes; kur hapësirat e
ekzistimit janë ngushtuar e ngushtuar rrëqethshëm?
Letra e luftës
Gjithsesi, kështu do të jetë ndjerë poeti Tahir
Desku, tek i ka mbledhur vargjet e librit ”Engjëjt e lirisë” si troha të
shkapërderdhura shpirtërore në sofrën e përgjakshme të luftës, aty ku e kishte
“hisen” e tij si luftëtar e reporter lufte. I botuar në krye të një viti mbas
përfundimit të luftës në Kosovë, ky libër aktualizon preokupimet e interesimet
e studiuesve të letërsisë, të historianëve të letërsisë apo edhe të dijetarëve
e të estetëve, për t’i parë edhe njëherë raportet në mes letërsisë dhe luftës,
nga njëra anë, si dhe interesimet për letërsinë e për literaturën, të lindura
në luftë apo menjëherë mbas saj. I vetëdijshëm se librat e mëparshëm poetikë:
“Prejardhja e dashurisë” (1982), “Nga biografia e pashkruar” (1984) dhe “Idil e
vetmi“ (1989), përbëjnë një përvojë tjetër jetësore-krijuese; i vetëdijshëm se
verbi poetik nuk duhet të zbresë në rrafshin ideologjik apo në atë të
mbitheksimit të tendencës; Tahir Desku ka arrijtur, nga njëra anë, ta ruajë
unitetin stilistik të krijimtarisë së tij të përparshme, ashtu sikundër ka
arrijtur ta nyjëtojë esencën e fjalës poetike të luftës e të lirisë, nga ana
tjetër.
Sido që të jetë, mbas thyerjeve të mëdha
historike, që nga vitet ’90 e këndej, dhe, sidomos, të thyerjeve që sollën
vitet e luftës; së këndejmi, edhe letërsia e krijuar dhe e botuar gjatë atyre
viteve dhe menjëherë mbas luftës, do të mund të përkufizohej si Letërsi e
luftës apo e Rezistencës. Letërsi e lindur, pra, nga periudha e dhimbjes më të
madhe, nga çastet e vuajtjeve të paskajshme e nga ato të fatkeqësive e të
mundimeve kolektive; mu në vatrën e në thelbin e tragjedive më të mëdha
njerëzore. Kurse libri krijohej mu atëherë, kur librat zhdukeshin e digjeshin
më së shumti! E, armiku,
posi, edhe ai mbante letër të bardhë përpara. Veçse, në ato letra ai shestonte
diçka tjetër : si të zhduket çdo frymë jete, si të vriten jo vetëm njerëz, po
edhe zogj dhe kafshë, si të pikëzohen ato shenja që zhdukin çdo gjurmë jete e
çdo shenjë lirie.
Ditët pa ditar: oshëtimat e shpirtit
Vargjet janë aq të kuryera e aq të pakta. Në
ciklin “Pa ditar” ditët janë krejt të njëllojta; një ditë është e ngarkuar me
aq e aq ngjarje të përgjakshme e me tragjedi që s’mbahen mend. Ditari nuk ka
datë, nuk ka as ditë. Ditët nuk kanë ditar. Ditët kanë arritur ta ruajnë vetëm
emrin e tyre. Por ato vargje e kanë atë ballafaqim të ashpër me realitetin e
kobshëm, të ngërthyer e të kontrastuar (zjarr e shi) në fjalën poetike, sit e
poezia “E hënë”: "Fryma e tokës/ më mori fletët/ dhe hartën e Atdheut/ zjarr
e shi».
Të duket sikur ke hyrë në një oratorium të
mortores masive, në të cilin poeti nuk qan, por këndon (“E martë”); se ke
depërtuar në një skenë, në të cilën fjala poetike, aq rrallë e aq rrallë,
shkrepëtin në vatrën e luftës që zien. Në ato çaste të vetmisë së vjedhur,
poetit i mbetet që ta shquajë, pse jo, semantikën e shumëkuptimësisë poetike:
prometheizmin si ndërgjegje të lartë të vetëflijimit njerëzor, apo ta
mbitheksojë refleksionin e pikëllimit të paanë (“E mërkurë”). Te “ E enjte” ai
shtegton në horizontin spartakian të urdhërit më të lartë moral:
Gjaku s’më lë të ngritem në këmbë
Tamam kohë për të vdekur
E kështu:
e premtja, e shtuna… Po e diela, a do të jetë diellore?
Ku mbetet e pritshmja? Eh, prapë aty fekson dita-që-mungon, dita e lirisë, aq e
shumëpritur. Një mijë vjet janë sa një ditë, do të thoshte apostulli biblik,
Shën Pjetri. Një ditë sa një mijë vjet. Të jesh artist në kushtet e
paimagjinueshme për artin poetik, ta mveshësh Fjalën e Luftës, edhe në aso
kushtesh, me erudicionin poetik e me shenjat simbolike, eliptike, figurative e
urtake,- kjo është ajo sfida e madhe e krijuesit përballë krijimit të ngeshëm
laboratorik. Ritmi i të madhërishmes e tragjikes i artikulon e i nyjëton
fuqishëm gjëmimet e oshëtimat e shpirtit.
Trajta
e baladës heroike
Me këso
oshëtimash e gjëmimesh fillon libri poetik “Engjëjt e lirisë”. Cikli-poezi
“Monolog” i sjell në tryzën e leximit të sotëm jehonat e sintezës deradiane të
botës së ndryshimeve. Poeti e hap perden. Në skenë lëvizin terri, mordja,
vdekja. Atdheu shfaqet në perden e përhirtë. Poeti klith në monolog, diku,
pranë një shkëmbi, në vetmi. Diku në majë të botës. Nuk është çfarëdo vetmie:
ajo i ka ngarkesat e veta dramatike e psikosociale, ku jeta ka humbur çdo
kuptim. E çfarë është kushtrimi i poetit? Është kushtrim i jetës kundër
vdekjes. Prandaj, përsëri klithma: qitja flakën! Cikli “Uri në mal” ka dy
tërësi poetike: “Uri në Tushillë” dhe “Baladë”. Fjala poetike, në këso çastesh,
kristalizohet si shenjë e luftës dhe e
identitetit, si bukuri universale e thënies poetike:
“Kështu ne bënim çudira. Bënim ne mrekullira.
Kur s’kishim bukë për fëmijë në malet e Drenicës.”
Poeti ligjëron aty ku thuren legjendat e gjalla,
aty ku mali ynë bëhet i shenjtë, legjendar e mitik, njëkohësisht, tek mban
mbrenda vetes jetët e strehuara njerëzore e armët e lirisë: “Ti je më i
lartë se Olimpi”. Krijuesi nuk e endëzon Olimpin individual të shprehjes e
të qetësisë shpirtërore, prej nga do t’i vëzhgonte ngeshëm vuajtjen e mundimin
e pafund të njerëzve. Ai ligjëron përpara një hapësire të ngushtuar të
ekzistimit, para vdekjes e heroikes, po edhe para një auditoriumi të paskaj;
para një auditoriumi të sëmurësh, të plagosurish, të uriturish,
kryengritësish ; para njerëzve nën armë. Në ligjërimin e tillë s’ka
zhgënjime a disponime të ngrysura e të ngërthyera në kornizat e një bote
egocentrike. Lufta s’i pranon këto, sepse ajo bëhet për t’i hapur horizontet e
gjera etike. Edhe jeta vetë të ligjëron aq e aq natyrshëm; jeta e vënë në
zgripcin e saj. Sa poezi jetësore ka në vetë aktin e ballafaqimit me armën, me
vdekjen, me vetësakrifikimin e ndërgjegjshëm! Me impulse të tilla baladike, me
refleksione të tilla thellësisht të gjakuara, është thurë poezia “Baladë” që i
kushtohet Mujë Krasniqit dhe 36 të rënëve në Gorozhub, më 14 dhjetor 1998. Poeti vetëm teksa e jep me një penelatë lirike sfondin
dokumentaro-historik. Poezia nuk ka nevojë për të dhëna të tjera, as për
parulla, as për përbetime a psherëtima; aty ku pushon reporteri i luftës, aty
nis të flasë poezia. E vërteta njerëzore e luftës dhe e luftëtarëve, nuk do të
mund të shqiptohej as për së afërmi në fusha të tjera, siç shqiptohet në poezi;
kjo e vërtetë del si e tillë vetëm në aktin e fjalës poetike, vetëm në
tingullin tronditës të baladës, në ligjërimin e ngritur dialogjik, tek e
ringjall të vdekurin, si në baladat e moçme.
Ligjërimi
i ngritur dialogjiko-lirik
Edhe
përkushtimet tjera lirike të ciklit “Engjëjt e lirisë” janë të strukturuara në
trajtën e baladave heroike. Thënia poetike i përafërohet eposit mitologjik,
ashtu sikundër të vdekurit ligjërojnë për idealet e tyre së bashku me poetin.
Këto ideale dhe këto të vërteta për kohën e madhe të luftës, hyjnë madhërishëm
në kujtesën e brezave. Krijuesi vë dialog të gjallë me të rënët, me miqtë, me
njerëzit e thjeshtë, me bjeshkët, me Atdheun, me botën e paanë. Drenica bëhet
personifikim i kësaj kujtese brezash e idealesh, bëhet personifikim i atij
realiteti tragjiko-dramatiko-heroik, që e hap skenën historike të vizioneve e
të aspiratave shqiptare ( cikli “Lule Drenicë”):
Në
shpinë mbaj eshtrat dheun varret
Raçakun
Deliajt JasharëtE udhëtoj drejt Londrës
Pa varkë pa avion
Në një tregim të vetin, Edgar A. Po rrëfen për
heroin e tij mbas vdekjes që nuk iu ndahet së bukurës në jetë, po edhe
frymëzimit të vet jetësor e dashuror. Kurse shkrimtarët romantikë evropianë, si
Sheli, Riçardson, Bajron, Kits, De Sad etj e trajtojnë temën e njohur të
afërisë së vdekjes me dashurinë, mu ashtu si këndon Tahir Desku në ciklin “Nën
hijen e një peme” te libri i fundit poetik "Engjëjt e lirisë"; apo
ashtu sikundër këndonte te libri i parë me figurën semantike-emblematike të
këmgëtimit: “Prejardhja e dashurisë”.
Kështu rikëndon Desku. E mu aty, mu në mesin e
ngushtimit më të madh të hapësirës së lirisë, Tahir Desku ka arrijtur ta
krijojë vargun e tij. Ka arrijtur ta zë fjalën përpara kobit e përpara vdekjes,
përpara çastit më suprem të martirizimit. Kurse dashuria është ajo fryma e
amshueshme që nuk njeh mort:
Unë do të vij
epër i bukurTepër i ri
Përjetësinë
në këtë ndjenjë dashurore dhe përjetësinë në këndimin baladik të engjëjve të
lirisë, ai i bën një: pavdekësuia, pra, semantizohet si ndryshim i përhershëm
në kthim, në ecejaket e mbrendshme; sepse, si te urtakët idealistë,
subjektivizmi është e vetmja mënyrë e ekzistimit, e të mbijetuarit. Poeti e
përmend shpesh mundësinë e vdekjes. Po asesi ta pranojë fundin: ngjitja në
Majën e Lartë (të pavdekësisë) arrihet nëpërmes veprimit të pandërprerë e jo
pikës që mund t’ia vësh veprës (poezia e fundit në këtë libër nuk ka shenja
pikësimi, ka vetëm një retiçencë); kjo përjetësi preket e ndjehet, tek e kupton
kohën si relativitet absolut, në të cilën e tashmja bëhet një pafundësi
e pandërprerë, e lëvizshme; arrihet në njësimin e të tri kohëve në Një:
A do të
ketë emrin
përrallë
e bukur apo ditë e lirë që mungon (poezia “Dita që mungon”)
Në letërsi, megjithatë, është i njohur
parimi i ndriçimit të poezisë me vetë aktin jetësor, ashtu sikundër do të
përfshinte ky parim edhe ndriçimin e aktit jetësor me anë të poezisë. Në këtë
drejtim poeti Tahir Desku ka arritur ta shpërfaqë një komunikim krejt të ri poetik.
Një komunikim, i lindur mundimshëm nga vdekja e nga heroikja, po i drejtuar
kundër vdekjes. Një komunikim aq universal që vë lidhje me njerëzoren. Tek e
fundit, ky komunikim shkrin dhe shfaq më vete përmasën humane, njerëzore, si
dhe atë katarzën e njohur aristoteliane me efekt çlirues: lufta dhe liria janë
vepër e të gjithëve, janë fitore e mundimeve, e vuajtjeve dhe e sakrificave të
përbashkëta kundër atij terri shekullor.
Prend BUZHALA: MUZA E ZEMRëS, botoi ROZAFA, Prishtinë 2006
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen